Xẩm mang đến cho mình năng lượng sống

- Xin chào Thu Phương, duyên cớ nào đưa một cô gái từ đất mỏ Quảng Ninh lên Hà Thành để học hát xẩm vậy?

Phương còn nhớ đó là vào một ngày đầu tháng 5/2008, có thông tin từ người thân cho biết Trung tâm Phát triển âm nhạc Việt Nam đang tổ chức lớp học hát xẩm miễn phí tại Ô Chợ Dừa, Đống Đa, Hà Nội. Phương đã ngay lập tức xin phép bố mẹ lên Hà Nội để theo học môn hát xẩm này.

- Ồ, Phương sinh năm 1985, tức là khi ấy cũng đã 23 tuổi rồi, chắc là lúc đó đã học một ngành nghề nào khác trước khi chọn xẩm?

Lúc đó Phương đang theo học Trường Cao đẳng Công nghiệp và Xây dựng Quảng Ninh. Nhưng thực sự Phương học là để chiều lòng bố mẹ thôi chứ mình không cảm thấy phù hợp. Trong mình tình yêu âm nhạc dân gian đã hình thành từ sớm. Lúc nhỏ, xem ti vi mình đã biết hát bài xẩm Mục hạ vô nhân. Và khi có cơ hội đến với xẩm, mình đã lựa chọn bất chấp sự ngăn cản của mọi người.

- Tức là gia đình khi đó cũng phản đối chứ không ủng hộ quyết định của Phương?

Tất nhiên rồi. Khi quyết định bỏ dở việc học cao đẳng ở Quảng Ninh để lên Hà Nội học hát xẩm, Phương bị gia đình phản đối quyết liệt, đặc biệt là mẹ. Tâm lý cha mẹ ai cũng muốn con mình học lấy cái nghề ổn định chứ không thích theo nghiệp “xướng ca vô loài”, nhất là lại hát một dòng nhạc “âm lịch” như quan niệm của nhiều người. Mình hiểu cha mẹ phản đối cũng vì thương mình nhưng tính Phương đã quyết thì cũng ít ai ngăn cản được.

- Đến bây giờ, Phương thấy đó có phải lựa chọn đúng đắn?

Công việc của người nghệ sĩ rất vất vả. Phương ở Quảng Ninh nhưng đều đặn cuối tuần lên Hà Nội biểu diễn. Ngay cả đến bây giờ mẹ vẫn không muốn Phương phải vất vả lặn lội với nghề, đi diễn ở xa, đêm hôm mới về đến nhà. Lại thêm bệnh đau dạ dày do lịch làm việc, ăn uống thất thường nhưng đó là lựa chọn và đam mê của mình, mình không hối tiếc. Xẩm mang đến cho mình nguồn năng lượng sống nên bao nhiêu vất vả mình cũng chịu được hết. Chỉ cần được hát và phục vụ công chúng.

Đam mê sẽ đưa con người ta đến tìm tòi học tập

- Người thầy đầu tiên đưa Phương đến với hát xẩm là ai?

Nhạc sĩ Nguyễn Thao Giang – Giám đốc Trung tâm phát triển âm nhạc Việt Nam (trực thuộc Hội nhạc sĩ Việt Nam) khi đó là người phát hiện ra khả năng của Thu Phương. Thầy cùng các cộng sự như Nghệ sĩ Nhân dân Xuân Hạch, nghệ sĩ Hạnh Nhân, cố Giáo sư - Nhà giáo Nhân dân Phạm Minh Khang đã bền bỉ huấn luyện và đào tạo Thu Phương hát xẩm theo phong cách mới để phù hợp với xu thế của xã hội nhưng vẫn không làm mất đi những giá trị truyền thống. Tức là dựng lại các bài hát xẩm theo nhịp điệu và tiết tấu nhanh, mạnh hơn nhưng làn điệu thì không thay đổi.

- Chất giọng khàn thiên phú của Phương dường như đã làm nên điều đặc biệt cho các bài xẩm bạn biểu diễn. Nhưng tất nhiên bộ môn nghệ thuật nào cũng vậy, chỉ năng khiếu thôi hẳn là chưa đủ?

Âm nhạc dân gian nói chung và xẩm nói riêng rất cần năng khiếu thiên bẩm, khả năng thẩm âm, lắng nghe được những âm thanh tinh tế. Giọng của Phương là giọng nữ trung, phù hợp với những bài hát xẩm nam nữ. Có lẽ chất giọng khàn khiến mọi người dễ dàng nhận ra Thu Phương hơn.

Nhưng để thành công với xẩm không thể thiếu việc khổ luyện và học hành bài bản. Phương được đào tạo chính quy tại Học viện Âm nhạc Huế chuyên ngành dân ca, được học rất nhiều về âm nhạc di sản. Ngoài hát xẩm, Phương có thể biểu diễn được chầu văn, trống quân, ca trù và một số loại hình âm nhạc dân tộc khác.

Mình cũng phải nỗ lực tự học rất nhiều. Phương thích đọc sách lịch sử, âm nhạc, ca dao tục ngữ… Nó giúp mình nuôi dưỡng tình yêu với những gì thuộc về truyền thống, dân gian, từ đó có thể cảm được bài hát tốt hơn. Các thầy luôn dạy mình hãy biến những điều giản dị trong cuộc sống trở thành nhạc cảm, cảm xúc, nó sẽ chạm được trái tim người nghe, người xem.

- Điều gì khiến Phương yêu xẩm?

Trước hết đó là một dòng nhạc của dân tộc. Vì thế với mình nó rất đẹp và cần được gìn giữ. Thứ hai, nếu bạn nghe kỹ các làn điệu xẩm như xẩm tàu điện, xẩm thập ân, xẩm xoan, xẩm chợ… bạn sẽ thấy sự lạc quan yêu đời được thể hiện trong nghệ thuật hát xẩm rất mãnh liệt. Đằng sau sự nỉ non ai oán, trong từng câu hát luôn toát lên tinh thần vươn lên nghịch cảnh khó khăn.

Xẩm cũng rất dân dã, gần gũi, là một loại hình hát nói kể chuyện nên rất phù hợp để chuyển tải những vui buồn của cuộc sống, những vấn đề thời cuộc. Vì thế hát xẩm cũng như là đang tâm sự về lẽ đời vậy.