Cách đây hơn 10 năm, trong một lần tìm hiểu tại Trung tâm Phát triển âm nhạc Việt Nam, được nghe Thu Phương hát, tôi thật sự bất ngờ. Lúc đó, cô gái sinh năm 1985 đến từ Quảng Ninh còn rất trẻ, nhưng giọng vàng rền, rất dày, ấm, truyền cảm. Tìm hiểu ra, Thu Phương tốt nghiệp Trường Cao đẳng Công nghiệp và Xây dựng Quảng Ninh. Sau khi trải qua một số công việc, Phương thấy không trụ được với nghề. Từ thuở bé, cô ấy vẫn thích nghe các chương trình nghệ thuật, hát dân ca trên đài, trên truyền hình. Sau khi gặp một người giỏi hát quan họ ở Bắc Ninh dạy một vài bài, Phương thấy mình hợp với ca hát hơn những công việc liên quan đến kỹ thuật.

Thời gian đó, Phương thức thông tin về Trung tâm Phát triển nghệ thuật âm nhạc Việt Nam, do Tiến sĩ Minh Khang và nhạc sĩ Thảo Giang khởi xướng. Lúc đó, nhạc sĩ Thao Giang rất cần những người trẻ tâm huyết với xẩm, nếu có lòng anh sẽ đào tạo để trở thành nghệ sĩ chuyên nghiệp.

Nghệ sĩ Thu Phương kể: “Năm đó mới 23 tuổi, tôi đã may mắn được gặp thầy Thảo Giang. Khi nghe tôi nói qua điện thoại, bạn tưởng nhầm là con trai. Đến gặp rồi, thầy hỏi tôi về nguyện vọng. Thầy cũng rất mừng vì lúc thử giọng, tôi hát tốt và thầy nhận đào tạo luôn ”.

Được học ở Trung tâm Phát triển nghệ thuật âm nhạc Việt Nam, do Nghệ sĩ Nhân dân Xuân Hoạch và nhạc sĩ Thảo Giang trực tiếp giảng dạy, Thu Phương luôn nỗ lực hết mình. By cô ấy luôn nghĩ mình không có điều kiện để học nghệ thuật từ sớm, mà phải đến năm 23 tuổi mới được học chính thức. Cô tâm sự phải rút ngắn thời gian học mà vẫn có hiệu quả. Ở Phương có một điều gì đó rất lạ, như cô sinh ra là để học xẩm và dành cho xẩm. Đó là khi cô ấy nghe các nghệ sĩ, nhạc sĩ nói chuyện, bài giảng thì cô ấy nhận ra những điều đó có trong thức thức của mình.

Cũng phải nói rằng niềm đam mê của Phương đã gặp phải. Gia đình cô không muốn cô theo nghiệp ca hát và phải vất vả khi về Hà Nội học, rồi phải truân chuyên đời con gái. Nhưng cô thuyết phục bố và hy sinh nhiều thứ vì xẩm. Sau cùng, cảm thấy không ngăn cản được con gái, bố Phương nói: “Bố muốn con trưởng thành, làm việc gì đó có nghĩa là sự việc”. This is an to the base of your meeting, nếu không bắt được thì sẽ không còn bất cứ điều gì khác. Cô thưa: “Gia đình hãy để con theo nghề hát xẩm”. Mẹ là người thương con, càng không muốn tôi nghe xẩm.

Sau đó đúng một tuần, khi chương trình của Trung tâm Phát triển nghệ thuật âm nhạc Việt Nam được quay trên truyền hình, hàng xóm nhìn thấy cô ngồi hát xẩm, có bố mẹ cô hát xem. Bố mẹ cô nhìn và bảo: “Chắc chắn không phải Phương đâu, không thể nhanh như thế được. Mới đi có một sao mà hát, gõ phách theo các thầy ”. Nhưng nhìn thấy chữ chạy trên màn hình tivi hiện tên Thu Phương, nhìn rõ mặt con, thì bố mẹ đã nhận đó là con gái.

Học xẩm là công việc rất khó. You must be backup for the text box, must be know-the luyến, cao độ và chữ cái. Có người hát được nhưng không thể biểu diễn một cách linh hoạt và có linh hồn. Với hơn một năm học, Phương cũng chỉ hát được 5 đơn và một số bài. Nhờ vào khả năng thanh toán như thiên phú, cô gái đất dần dần học được những ngón nghề và nhanh chóng đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của Trung tâm Phát triển nghệ thuật âm nhạc Việt Nam. Cô đã được tham gia biểu diễn trong các vở hát xẩm ở chợ Đồng Xuân trong chương trình “Hà Nội 36 phố phường”. Ngoài hát bè và biểu diễn minh họa trong bài hát xẩm “Mục hạ vô nhân”, Phương còn lại tự mình thể hiện tác phẩm “Theo Đảng đời” và truyền cảm.

Nhạc sĩ Thao Giang là người truyền lửa cũng như đam mê cho Thu Phương, ngoài ra còn có NSƯT Văn Ty, Hạnh Nhân và NSND Xuân Hoạch người đã nhận dạy trực tiếp Phương từ những ngày đầu vào nghề. Các nghệ sĩ rất tỉ mỉ trong việc xử lý bài hát cũng như sắc thái trong câu hát để phân biệt hát “thập ân” với “xẩm chợ” hay “thập ân” với “làn điệu tàu điện”. Cho tới nay nhiều người bắt chước, học theo các nghệ sĩ đi trước nhưng không ra được phong cách. Thu Phương đã làm được. Nói về học trò, nhạc sĩ Thao Giang, bày tỏ: “Thu Phương là người có giọng, có tố chất và đam mê. Điều đó là những cái cần thiết đối với hát xẩm. Chúng tôi thật sự cũng may mắn vì đã đào tạo được một người hát tốt như thế”.

Nhiều hoạt động lan tỏa giá trị nghệ thuật truyền thống

Trong đời sống nghệ thuật Việt Nam, không ít những cô gái trẻ đã hy sinh tuổi trẻ, hy sinh tình yêu cho nghệ thuật truyền thống. Cái mà họ nhận được không phải là danh tiếng cũng chẳng phải tiền bạc, mà là môi trường để cống hiến, sống với tình yêu nghệ thuật của mình. Với Phương, qua hát xẩm, cô học được nhiều điều về giá trị cuộc sống, cách ứng xử giữa con người với con người. Ngoài hát xẩm cô còn hát thêm một vài thể loại như hát văn, trống quân, dân ca đồng bằng Bắc Bộ.

Tôi hỏi Phương rằng: Dấn thân theo xẩm chắc chắn là vất vả, thậm chí phải sống nghèo, Phương có ân hận? Phương bảo: Cho tới thời điểm này cô chưa cảm thấy hối tiếc về sự lưa chọn của mình khi theo xẩm. Nhiều người ở tuổi Phương đã có kinh tế khá giả rồi, còn Phương chỉ có tài sản là sự yêu mến của khán giả. Phương cũng thấy mình đã chịu khổ, nỗ lực trong nghề nghiệp cho dù có khó khăn và đôi khi cả sự hy sinh. Ngày ấy, chính Phương đã chớp cơ hội khi bố có ý chiều lòng con gái. Nếu lúc đó chỉ yếu đuối, kém quyết tâm một chút thì cô sẽ phải chấp nhận cuộc sống tẻ nhạt.

“Trong dân gian các cụ có câu “nhất nghệ tinh nhất thân vinh”, anh giỏi giang nghề nào thì hiển vinh nghề đó. Tôi cũng tự hỏi đã tạo ra dấu ấn riêng chưa hay mới chỉ biết nghề? Tôi nghĩ rằng đạt được điều đó cần nỗ lực nhiều hơn nữa. Một lúc nào đó thành ngôi sao thì tự nhiên mọi sự sẽ tới. Chuyện thịnh vượng giàu có tùy vào quan niệm của mỗi người làm công việc gì mà mình cảm thấy vui vẻ, bình an và hạnh phúc là được. “Nghệ thuật không có chỗ cho những người hời hợt, chỉ sống bằng một nửa đam mê”. Thực tình, khi chọn lựa theo xẩm, tôi đã nén nước mắt, chia tay tình yêu, xin lỗi tình yêu để thanh thản về Hà Nội theo học và đeo đuổi ước mơ” - Phương bày tỏ.

Hiện nay Thu Phương vẫn thường về Quảng Ninh với mong muốn đóng góp sức mình vào công cuộc bảo tồn văn hoá dân tộc, khai thác giá trị nghệ thuật diễn xướng dân gian để phục vụ du lịch, dạy nhiều em nhỏ ở Uông Bí hát xẩm miễn phí. Phương dạy, không phải là để các em trở thành những nghệ sĩ mà đơn thuần là một môn học giúp các em hiểu sâu hơn về âm nhạc dân gian. Cô cũng đem xẩm đến với các em nhỏ trong Vườn ươm tài năng của Giáo sư Ngô Bảo Châu ở Tuần Châu và một số lớp sinh hoạt hè trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh.

Tại đây các bạn trẻ được học hát xẩm theo những bài thơ trong sách giáo khoa, giúp việc nhớ lời dễ và tiếp thu kiến thức tốt hơn. Khi dịch COVID-19 hoành hành, cũng như nhiều nghệ sĩ khác, Phương chuyển sang hát trên các ứng dụng của mạng xã hội, làm video dạy hát ru, hát xẩm cho “Cửa sổ vàng” của bác sĩ Nguyễn Duy Cương, duy trì lớp học online cho các bạn ở TP Uông Bí.

Thu Phương cho biết, thời gian gần đây, Công ty cổ phần Nhất Phương đã hỗ trợ, để cô mở lớp hát xẩm cho các bạn nhỏ ở Nam Trực (Nam Định). Công ty 3S cũng đã giúp Phương có trang web riêng và cho nhạc lên kênh spotify, để phát hành trên 160 quốc gia. Gần đây, Phương đã kết hợp với nghệ sĩ cello Đinh Hoài Xuân thực hiện dự án hát kêu gọi ủng hộ quỹ vaccne phòng, chống dịch COVID-19. Cô cũng dành thời gian viết cuốn sách “Vang vọng khúc dân ca”, là dự án kết hợp với nhà sách Thái Hà. Đó là những sự hỗ trợ rất đáng quý, giúp cho xẩm được lan tỏa và cô cũng có thể thực hiện được các dự định của mình.

Yêu mến học trò, nhạc sĩ Thao Giang tâm sự: “Bằng tình yêu, Thu Phương đã liên tục truyền lan giá trị của xẩm, quảng bá văn hóa xẩm đến với công chúng. Phương cũng vẫn tích cực truyền lan cho các bạn trẻ bộ môn xẩm, bởi đó là thế hệ kế tiếp gìn giữ âm nhạc dân gian. Tôi cũng mong Thu Phương sớm hoàn thành dự định phát hành album riêng để đánh dấu 15 năm theo nghiệp hát xẩm”.

Thu Phương đã đi biểu diễn ở nhiều tỉnh, thành phố, trong các lễ hội lớn như Yên Tử, Chùa Hương, Bái Đính... Phương đạt giải A Liên hoan Ngày hội các dân tộc, tổ chức ở Tiên Yên (Quảng Ninh), với bài xẩm “Theo Đảng trọn đời” lời thơ của cố nghệ nhân Hà Thị Cầu. Đầu năm 2021, Thu Phương thành lập Chiếu xẩm Hiệp An ở phường Phương Nam (TP Uông Bí - Quảng Ninh), với mong muốn khơi dậy phong trào hát xẩm và để dự thi ở các Liên hoan hát xẩm.Thu Phương trong một đêm diễn.

Nguồn: vnca.cand.com.vn